Μια συνείδηση ενάντια στην βία

Αυτό το έργο του Τσβάιχ είναι ένα από τα πιο αδικημένα αριστουργήματα, καθώς ο τίτλος "Καστελιόν κατά Καλβίνου" δημιουργεί την παρεξήγηση ότι το θέμα του είναι μια «παλαιά θεολογική διαμάχη» και ως εκ τούτου δεν μας αφορά. Εκδόθηκε το 1936, δηλαδή την εποχή των Μουσολίνι, Χίτλερ και Στάλιν, της ανόδου και κυριαρχίας των ολοκληρωτισμών. Η ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, για την οποία αγωνίστηκε ο Καστελιόν, το πιο θεμελιώδες δηλαδή ανθρώπινο δικαίωμα που πρώτο καταλύει κάθε τυραννία και επιβουλεύεται κάθε εξουσιαστής, ήταν το μέγα θέμα που επέλεξε ως καταλληλότερο ο Τσβάιχ για να μιλήσει σ' εκείνη την εποχή των τεράτων του ολοκληρωτισμού. Όπως δέκα χρόνια αργότερα ο Καμύ επέλεξε την αλληγορία της πανούκλας.

Στο έργο αυτό του Τσβάιχ θα ταίριαζε ο τίτλος "Η Ανατομία των Ολοκληρωτισμών". Ακόμη κι ένα κεφάλαιό του αξίζει παραπάνω από ολόκληρα πολύκροτα έργα που οι πάντες επικαλούνται (η κοινοτοπία της επιπολαιότητας!), αλλά λίγοι διάβασαν, λιγότεροι κατανόησαν και ελάχιστοι αμφισβήτησαν. Στη βάση των αυταρχικών ή τυραννικών καθεστώτων, στη βάση των ολοκληρωτισμών ήταν και είναι πάντα οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις στην ελευθερία της σκέψης, την ελευθερία του λόγου, της έκφρασης· και της αντίστοιχης πράξης.

Το 1554 ο Καστελιόν διατύπωνε καθολικής ισχύος αρχές, για κάθε διανοητική-ψυχική καταπίεση και τρομοκρατία και για κάθε εποχή, κι όχι μόνο για τις τότε θρησκευτικές πεποιθήσεις. Αρχές διατυπωμένες σαν άρθρα ενός Συντάγματος της Ανθρωπότητας, όπως λόγου χάρη: «Το να αναζητήσει κανείς την αλήθεια και να την πει όπως τη σκέφτεται δεν μπορεί ποτέ να είναι εγκληματικό. Σε κανέναν δεν επιτρέπεται να επιβληθεί οποιαδήποτε πεποίθηση. Οι πεποιθήσεις είναι ελεύθερες». «Γιατί η αλήθεια συνίσταται στο να λέει κανείς αυτό που σκέφτεται, ακόμη κι αν σφάλλει».