Τα νέα πρόσωπα του φασισμού Συζήτηση με τον Règis Meyran

Μέσα στα τελευταία χρόνια, μια σειρά ακροδεξιά κόμματα έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους, λίγο-πολύ παντού στην Ευρώπη. Δεν παρουσιάζονται πια σαν ανατρεπτικά αλλά παίζουν το χαρτί της θεσμικής κανονικότητας και εκμεταλλεύονται τη δυσαρέσκεια των λαϊκών τάξεων προσπαθώντας να γίνουν κόμματα εξουσίας. Ο Τραβέρσο, αναλύοντας τις διαφορές τους με τους ιστορικούς φασισμούς του 20ού αιώνα, προτείνει την έννοια του «μεταφασισμού», που τονίζει τη μεταβατική φύση ενός εν εξελίξει φαινομένου, στο οποίο οφείλουμε να επισημαίνουμε τόσο τη συνέχεια (τη συχνά συγκαλυμμένη ή και αποκηρυγμένη μα πάντα ορατή κληρονομιά του κλασικού φασισμού) όσο και τις ρήξεις (μια χαλαρή και ασαφή ιδεολογία, που συνδυάζει λαϊκισμό και ξενοφοβία). Γιατί, αν παλιότερα ο αντισημιτισμός ήταν η ραχοκοκαλιά των ευρωπαϊκών εθνικισμών, τη θέση του σήμερα έχει πάρει η ισλαμοφοβία (αφήνοντας μόνο σε περιθωριακή θέση μια νέα εβραιοφοβία).

Όμως, μας λέει ο Τραβέρσο, ο μεταφασισμός μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα αν εξεταστεί σ’ ένα ευρύτερο σκηνικό, όπου βρίσκουν τη θέση τους οι ταυτοτικές πολιτικές και οι μνημονικές εμμονές, η ισλαμική τρομοκρατία και ο «ισλαμοφασισμός», οι ατυχίες της εκκοσμίκευσης και οι απωθήσεις της αποικιοκρατίας – όλα αυτά μέσα σ’ ένα παγκόσμιο πλαίσιο που στοιχειώνεται από την εξαφάνιση ενός «ορίζοντα προσμονής», από την έκλειψη και την απαξίωση των ουτοπιών.

Τα νέα πρόσωπα του φασισμού

• Οι νέες ακροδεξιές έχουν χειραφετηθεί από την ιστορική μήτρα που τις έχει γεννήσει, δηλαδή από τους φασισμούς του 20ού αιώνα. Με άστατο και διφορούμενο ιδεολογικό περιεχόμενο, τα κόμματά που ο Τραβέρσο χαραχτηρίζει «μεταφασιστικά» δεν παρουσιάζονται πια σαν ανατρεπτικά αλλά παίζουν το χαρτί της θεσμικής κανονικότητας, επιχειρώντας να αλλάξουν το σύστημα από τα μέσα.
• Στη Γαλλία, η «ρεπουμπλικανική» αγόρευση, την οποία τα παραδοσιακά κόμματα αντιπαραθέτουν προς τα μεταφασιστικά κόμματα, στολίζει τη Δημοκρατία με μια μυστικιστική αίγλη ενώ αρνείται να αναγνωρίσει το αποικιακό της παρελθόν και κρύβει πίσω από ένα πέπλο σιωπής τα εθνοτικά-κοινωνικά γκέτο στα οποία η ίδια απέκλεισε τους μετανάστες.
• Η ισλαμοφοβία δομεί σήμερα τους ευρωπαϊκούς εθνικισμούς, όπως ακριβώς συνέβαινε με τον αντισημιτισμό κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Όπως ακριβώς στη Γερμανία του τέλους του 19ου αιώνα οι Εβραίοι θεωρούνταν μιαρό στοιχείο για το έθνος, σήμερα οι μουσουλμάνοι χαραχτηρίζονται εισβολείς που απειλούν την εθνική ταυτότητα.
• Ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός έχει ορισμένα κοινά σημεία με τους ιστορικούς φασισμούς. Γίνεται όμως κάτι το εντελώς διαφορετικό καθώς ερμηνεύει μια παραδοσιακή θρησκεία με ιντεγκριστικό τρόπο κι επειδή γεννήθηκε σε χώρες που δεν γνώρισαν ποτέ τη δημοκρατία.

• Οι μεταφασισμοί και ο ισλαμισμός εμφανίστηκαν μέσα σ’ ένα παγκόσμιο πλαίσιο που χαραχτηρίζεται από την εξαφάνιση ενός ορίζοντα προσμονής. Στο σκηνικό αυτό, αποτελούν υποκατάστατα των χαμένων ουτοπιών του 20ού αιώνα.